روغن موتور (Motor Oil)

مقدمه:

از آنجایی که موتور مهم‌ترین نقش را در حرکت خودرو برعهده دارد، توجه به سلامت آن از اهمیت بالایی برخوردار است. همان‌طور که می‌دانید موتور در حرکت خودرو، از سیستم احتراق سوخت تا انتقال نیرو به چرخ‌ها نقشی اساسی ایفا می‌کند. همه‌ی نیروی موتور از درگیری و ارتباط قطعات آن با یکدیگر حاصل می‌شود. برای چنین قطعاتی وجود اصطکاک به مفهوم از دست دادن انرژی، ایجاد خوردگی و کوتاه شدن عمر قطعات است. از این‌رو همواره متخصصین به دنبال یافتن راهی برای کاهش این اصطکاک بوده‌اند. روغن به دلیل خواصی که دارد تاثیر به سزایی در کاهش اصطکاک داشته و یکی از کارآمدترین دستاوردهای متخصصان در این زمینه است. اما تهیه و تولید روغنی که بتواند در شرایط پرفشار و پرحرارت موتور کار کند نیاز به دانش فنی دارد. از سوی دیگر این روغن نباید تحت تاثیر شرایط محیطی، کیفیت خود را از دست بدهد و با افت راندمان مواجه گردد. با در نظر گرفتن این موارد درمی‌یابیم که روغن موتور طی فرایندی پیچیده حاصل می‌شود.در ابتدا روغن موتور تنها برای روانکاری قطعات متحرک موتور مورد استفاده قرار می‌گرفت اما با مشاهده‌ی ایجاد آسیب‌هایی مانند زنگ‌زدگی، خوردگی و رسوب‌گرفتگی قطعات موتور، متخصصان به فکر تولید روانکارهایی با قابلیت‌های بیشتر افتادند که در ادامه این قابلیت‌ها را بیان خواهیم کرد.

گرانروی (ویسکوزیته):

«گرانروی» که با نام‌های متداول دیگری مانند «ویسکوزیته» یا «لزجت» شناخته می‌شود یکی از مهمترین شاخصه‌های روغن‌های موتور به شمار می‌رود. گرانروی را می‌توان مقاومت سیال در برابر حرکت تعریف کرد. گرانروی مایعات با دما رابطه‌ی عکس داشته و هرچه دما بالاتر رود میزان گرانروی کاهش می‌یابد و در اصطلاح مایع شل‌تر می‌شود. این اصلی است که در انتخاب یک روغن موتور باید به شکلی جدی مورد توجه قرار گیرد. با استارت خوردن خودرو قطعات موتور شروع به حرکت می‌کنند و در این هنگام است که روغن باید به سرعت کار روانکاری را آغاز کند؛ در غیر این صورت آسیب‌های جدی به موتور وارد خواهد شد. اما در صورتی که روغن در اثر دمای پایین محیط، دچار افزایش گرانروی شود نمی‌تواند به سرعت حرکت کرده و قطعات متحرک را روانکاری کند؛ از سویی دیگر دمای بالای محیط نیز موجب کاهش گرانروی شده و عملکرد روغن را با مشکل رو‌به‌رو می‌کند و روغن نمی‌تواند به خوبی قطعات را پوشش دهد. برای جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی که در هنگام روشن شدن خودرو روی می‌دهد، میزان ویسکوزیته روغن را روی بسته درج می‌کنند.

فاکتور های تعیین کننده در انتخاب روغن موتور:

1.فاکتور API روغن موتور :

کلمه‌ی API مخفف عبارت American Petroleum Institute بوده و به معنی موسسه‌ی نفت امریکا است. این نام به نوعی تبدیل به استاندارد و تعیین‌کننده‌ی سطح کیفی روغن‌های موتور شده است. برای موتورهای بنزینی و دیزلی API دارای نمادی منحصربه‌فرد است. برای موتورهای بنزینی حرف S و برای موتورهای دیزلی از حرف C استفاده می‌شود؛ بنابراین اگر روغن موتوری برای موتور بنزینی مناسب باشد به شکل API S شروع می‌شود و روغن‌های مناسب برای موتورهای دیزلی با عبارت API C آغاز می‌گردند. اما این تمام ماجرا نیست و نمی‌توان میزان کیفیت روغن را تشخیص داد. در این استاندارد برای روغن‌ موتور‌های بنزینی پس از حرف S یکی از حروف A تا N می‌آید و برای روغن موتورهای دیزلی پس از حرف C یکی از حروف A تا J درج می‌شود. در این طبقه‌بندی هرچه به سمت حرف A می‌رویم از سطح کیفیت روغن کاسته می‌شود و حرکت به سمت حروف N و J نشانگر افزایش سطح کیفیت است؛ ازاین‌رو یک روغن موتور بنزینی با مشخصه API SN از بالاترین کیفیت و با مشخصه API SA از پایین‌ترین سطح کیفی برخوردار است. این طبقه‌بندی برای روغن موتورهای دیزلی نیز از API CA که دارای پایین‌ترین سطح کیفی است آغاز شده و به API CJ که از بیشترین میزان سطح کیفی برخوردار است ختم می‌شود. ناگفته نماند که برای موتورهای دیزلی دو زمانه و چهار زمانه از اعداد ۲ و ۴ در مقابل آخرین حرف استفاده می‌شود، برای نمونه روغنی با مشخصه API CJ-4 برای خودروهایی با موتور دیزلی چهارزمانه‌ تولید شده و به دلیل داشتن حرف J از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است.

توجه: بهتر است از روغن موتور‌هایی با شاخص کیفیت بالاتر برای موتور خودرو خود استفاده کنید. در حال حاضر بالاترین کیفیت روغن موتور تولید شده SN است. ممکن است در آینده‌ای نه چندان دور و با پیشرفت تکنولوژی در زمینه روغن موتور این شاخص به SO ارتقاء پیدا کند.

2. فاکتور SAE غلظت روغن موتور:

استاندارد SAE مخفف عبارت Society Of Automotive Engineers  است که به معنی انجمن مهندسین خودرو است. این استاندارد از اعدادی بین ۰ تا ۶۰ تشکیل شده و در برخی مواقع حرف W نیز در آن دیده می‌شود. استاندارد SAE به نوعی تعیین‌کننده‌ی ویسکوزیته‌ی روغن موتور است. عدد ۰ در این استاندارد نشان‌دهنده‌ی کمترین میزان گرانروی بوده و نمایانگر روغنی است که به راحتی جاری می‌شود در عوض با حرکت به سمت عدد ۶۰ میزان گرانروی افزایش می‌باید و SAE 60 نشانگر روغنی با گرانروی بسیار بالا است که یعنی سخت جاری می‌شود. استفاده از حرف W در این استاندارد نیز برای نشان دادن حداقل میزان گرانروی در سرمای زمستان است که از کلمه‌ی Winter می‌آید. حال با آگاهی از این استانداردها می‌توانیم دو شکل مختلف ویسکوزیته را که روی روغن موتور درج می‌شود توضیح دهیم. روغن‌‌های موتور را بر اساس نوع ویسکوزیته می‌توان به دو گروه مونوگرید و مالتی‌گرید تقسیم کرد.

غلظت روغن موتور

روغن موتور مونوگرید:

این روغن به دلیل ساختاری که دارد نمی‌تواند در بازه‌ی دمایی مختلف میزان گرانروی خود را تغییر دهد و تنها برای دمایی خاص یا در اصطلاح فصلی خاص از سال مورد استفاده قرار می‌گیرد. روغن‌های مونوگرید قدمت زیادی دارند و در گذشته تنها روغن موتوری بودند که برای موتور خودروها تولید می‌شد. عموما روغن‌هایی با استاندارد SAE بین ۰ تا ۳۰ در فصول سرد و دماهای پایین مورد استفاده قرار می‌گرفتند. در صورتی که فردی از این روغن در خودروی خود استفاده می‌کرد مجبور بود که با گرم شدن هوا روغن موتور را عوض کند و آن را با روغنی با بازه‌ی عددی SAE بالای ۳۰ جایگزین کند. هرچند این روغن‌ها قیمت چندان بالایی نداشتند اما درصورت تغییر دما کارآیی خود را از دست می‌دادند و گزینه‌ی قابل اطمینانی در تمام فصول محسوب نمی‌شدند.

.

روغن موتور مالتی‌گرید:

متخصصان با مشاهده‌ی نقاط ضعف روغن‌های مونوگرید برآن شدند تا محصولی انعطاف‌پذیرتر دربرابر دما تولید کنند. این امر با تغییر ساختار روغن‌ موتور میسر شد و روغن‌هایی جدید که در چهار فصل سال کارآیی خود را از دست نمی‌دادند روی کار آمدند. این روغن‌ها که مورد توجه مردم و تولیدکنندگان قرار گرفتند از دو عدد گرانروی که با حرف W از هم جدا می‌شوند مشخص می‌گردند. عدد اول نمایانگر میزان گرانروی در فصل گرم سال و دمای بالا است و عدد دوم بیانگر میزان گرانروی در فصل سرد و دمای پایین است که در مبحث استاندارد SAE اشاره‌ای به آن کردیم. صاحبان خودرو با وجود این روغن‌ها دیگر از تغییرات دمایی نگران نبودند؛ چراکه ساختار این محصول در دمای پایین، مانع از سخت شدن و افزایش گرانروی روغن شده و در دمای بالا دچار کاهش شدید گرانروی نمی‌شد. برای روشن شدن این موضوع روغن موتوری با مشخصه 10W-40 را مورد بررسی قرار می‌دهیم. عدد ۱۰ بیانگر حداقل گرانروی این محصول در فصل گرم سال و دمای بالا است و عدد ۴۰ میزان حداکثر گرانروی آن در فصول سرد و دمای پایین را نشان می‌دهد. این محصول را می‌توان با روغن موتور دیگری با مشخصه‌ی 20W-50 نیز مقایسه کرد. همانگونه که مشخص است روغن موتور دوم به دلیل برخورداری از عدد 20در فصل گرما گرانروی بیشتری دارد و نسبت به روغن 10W-40 سفت‌تر است. بنابراین روغن موتور 20W-50 برای محیط‌هایی گرم‌تر مناسب است زیرا روغن بیش از حد شل نخواهد شد، این موضوع را می‌توان با مقایسه‌ی W50 با W40 هم دریافت. روغن موتور 10W-40 در فصل سرد گرانروی برابر ۴۰ خواهد داشت؛ درحالی‌که این میزان برای روغن دوم ۵۰ بوده و نشان می‌دهد که روغن 20W-50 در سرما بیش از همتای خود سفت می‌شود؛ ازاین‌رو این روغن برای مکان‌هایی که زمستان‌های بسیار سردی ندارند مناسب‌تر است و در محیط‌هایی با سرمای شدید بهتر است از روغن موتور 10W-40 استفاده کرد.

توجه: روغن موتور‌هایی با ویسکوزیته پایین جزو روغن موتور‌های سبک حساب می‌شوند. این روغن‌ها باعث کاهش مصرف سوخت و روان کاری بهتر موتور می‌شود. البته نوع موتور و تکنولوژی تولید آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. برای مثال در بیشتر خودروهای ژاپنی، کره‌ای و اروپایی به دلیل تکنولوژی بالای تولید موتور، از روغن موتور سبک   5W-20,5W-30 برای روان کاری موتور استفاده می‌شود.

نمودار مربوط به فاکتور API و SAE

3. فاکتور پایه روغن موتور:

فرآیند تولید هر روغن موتور با روغن موتور دیگر کاملا متفاوت است. روغن موتورهای تولید شده بر اساس نوع پایه روغن موتور تولید به 3 نوع زیر تقسیم بندی می شوند.

•روغن موتور مینرال (Mineral)

•روغن موتور نیمه سنتتیک (Semi Synthetic)

•روغن موتور سنتتیک یا تمام سنتتیک  (Full Synthetic)

روغن موتور مینرال:

شاید به نوعی می توان گفت این نوع روغن موتور، اولین روغن موتور تولید شده است که در  فرآیند تولید آن هیچ گونه عملیات بهینه سازی صورت نگرفته است. در واقع این روغن موتور بر پایه نفت خام تولید شده و بدون اصلاح سازی ساختار شیمیایی وارد بازار می شود. این روغن موتور مخصوص خودروهای قدیمی و کلاسیک است. با توجه به اینکه این روغن موتور نسبتاٌ ارزان قیمت است ولی به دلیل ساده بودن آن، بازه زمانی بین دو تعویض روغن موتور کوتاه تر است.

روغن موتور نیمه سنتتیک:

این روغن موتور ترکیبی از روغن موتور های سنتتیک و روغن موتور ساده (مینرال) است. ساختار شیمیایی روغن موتورهای سنتتیک به طور قابل ملاحضه‌ای اصلاح شده است که مقاومت، دوام و کارایی آن بالاتر رود. استفاده از این روغن موتور در خودروهای امروزی و البته نه چندان گران قیمت کاربرد دارد. این نوع روغن موتور برای خودروهایی مانند پژو 206، پژو 405 ، پژو پارس، سمند، تیبا، ام وی ام و …. مناسب است. قیمت این نوع روغن موتور بالاتر از روغن‌ موتور مینرال است و بازه تعویض آن طولانی تر است.

روغن موتور سنتتیک یا تمام سنتتیک:

این روغن موتور بر اساس آخرین تکنولوژی در ساخت روغن موتور تولید شده است که تمام ناخالصی های روغن موتور به طور کامل حذف شده و ساختار شیمیایی آن به گونه ای تقویت شده است که مقاومت بالا و روانکاری بهتری نسبت به بقیه روغن موتورها دارد. مزایای کلی روغن‌های سنتتیک :طول عمر بالا،مقاومت بالا دربرابر اکسیداسیون ،کمک به کاهش مصرف سوخت ،جلوگیری از خوردگی ،غیر سمی بودن ،عملکرد مناسب روغن می باشد. موتورهای تمام سنتتیک مخصوص خودروهایی با تکنولوژی بالا است، برای مثال بنز، بی ام و، تویوتا ، هوندا ، هیوندای و کیا  و… می­‌بایست از این نو روغن موتور استفاده کنند. قمیت این روغن موتور به مراتب بالاتر از روغن موتورهای مینرال و نیمه سنتیک است است.هر چند که روغن موتور تمام سنتتیک از نظر نوع عملکرد دارای کارایی بهتری است ولی انتخاب این روغن موتور برای بعضی از خودروها مناسب نیست و یا ضرروتی به خرید این نوع روغن موتور نیست زیرا فقط هزینه های اضافی بر روی دستان شما باقی خواهد گذاشت.روغن سنتتیک اولین بار به طور انبوه توسط آلمانی‌ها در جنگ جهانی دوم تولید شد. به دلیل نبودن نفت، دولت آلمان با استفاده از ذغال سنگ و گاز متان روغنی را تولید کرد که به دلیل چسبندگی خوب مولکول‌های روغن از آن برای موتور‌های هواپیما استفاده می‌کرد. بعدا با پیشرفت تکنولوژی و بهبود فرایند تصفیه، روغن سنتتیک به روغن تمام سنتتیک تبدیل شد.

نمودار مربوط به انواع روغن موتورهای تولید شده بر اساس نوع پایه روغن موتور

جدول زیر ویسکوزیته روغن‌های چند درجه را در دماهای مختلف نشان می‌دهد:

آیا می توانیم روغن موتور مینرال را به روغن موتور سنتتیک اضافه کنیم؟

فرض کنید در سفر هستید و ناگهان چراغ چک روغن موتور روشن می‌شود. بعد از بررسی متوجه خواهید شد که حجم روغن موتور خودرو شما از میزان معمول کمتر است و ناچارید به آن روغن موتور اضافه کنید ولی شاید نتوانید همان روغنی که در مخزن روغن موتور است پیدا کنید.برای مثال شما از روغن موتور سنتتیک استفاده کرده‌اید ولی تنها چیزی که در اختیار دارید روغن موتور مینرال است.طبق آخرین تحقیقات صورت گرفته در شرکت موبیل وان (Mobil1) که یکی از شرکت های پیش گام در تولید روغن موتور است، اضافه کردن این روغن ها در این شرایط مشکل ساز نخواهد بود. در واقع این روغن‌ها به نوعی باهم سازگارند و در اثر ترکیب حالت ژله‌ای پیش نمی‌آید. در واقع اکثر روغن موتورهای تولید شده ترکیبی از روغن های طبیعی و سنتتیک هستند و اضافه کردن آنها به هم هیچ مشکلی متوجه موتور شما نخواهد کرد. ولی بهتر است زمان تعویض روغن موتور را عوض کرده و این کار را زودتر از موعد انجام دهید. زیرا به دلیل وجود مکمل های مختلف در این روغن موتورها باهم تداخل داشته باشند و در هنگام ترکیب باهم به خوبی عمل نکنند.اگر مجبور به اضافه کردن روغن موتور هستید پیشنهاد می شود از همان برند و گریدی که داخل مخزن روغن موتور است اضافه کنید. زیرا برندهای مختلف از مکمل های ویژه خود استفاده می­‌کنند و ممکن است در ترکیب با روغن موتوری از برند دیگر این مکمل ها باهم سازگار نباشند.اگر گرید روغن موتور شما 10W-40 باشد، بهتر است از همان گرید استفاده کنید در غیر این صورت اگر ناچار بودید می توانید از همان برند و گریدی مشابه روغن موتور داخل مخزن استفاده کنید.

سیستم استانداردی ACEA

این سیستم استاندارد برای خودروهای اروپایی طراحی شده و جایگزین نظام سابق CCMC است. استانداردهای ACEA با پیشوند A برای موتورهای بنزینی، B برای خودروهای دیزلی سواری، C برای دیزل با فیلتر ذرات یا E برای دیزل سنگین آغاز می‌شوند. همچنین ممکن است پس از درجه‌های ACEA، سال ساخت نیز ذکر شود مثل 04 یا 07. در ادامه‌ی این کد، گواهی‌نامه‌های بسیاری که توسط سازندگان خودرو کسب شده باشد بر روی بسیاری از قوطی‌های روغن خودروهای اسپورت با افتخار به معرض نمایش گذاشته شوند.

مشخصات کامل ACEA :

A1سوخت بنزینی اقتصادی *

A2 سطح عملکرد استاندارد.

A3 عملکرد بالا و یا دوره‌ی تعویض طولانی مدت.

A5سوخت بنزینی اقتصادی با قابلیت دوره‌ی تعویض طولانی مدت *

B1 سوخت دیزل اقتصادی *

B2 سطح عملکرد استاندارد (در حال حاضر منسوخ شده است).

B3 عملکرد بالا و یا دوره‌ی تعویض طولانی مدت.

B4 برای موتورهای دیزلی سواری تزریق مستقیم.

B5سوخت دیزل اقتصادی با قابلیت دوره‌ی تعویض بلند مدت*

*برای همه ی موتورها مناسب نیست.تنها باید در موتورهایی استفاده شود که این درجه از بهر‌ه‌ی سوخت را ذکر کرده باشند.

روغن‌های مینرال:

E1 دیزل کارسبک بدون توربوشارژ

E2 سطح عملکرد استاندارد

E3 عملکرد بالا/ دوره‌ی تعویض طولانی مدت

E5  (1999) عملکرد بالا/ دوره ی تعویض طولانی مدت به علاوه ی عملکردهای API آمریکا. این اولین تلاش ACEAها در مشخصات جهانی بود.

E7 موتورهای یورو4  تخلیه بعد از عملیات (EGR/SCR)

روغن‌های کاملاً سنتتیک /جزئی سنتتیک (جزئی صنعتی)

E4 عملکرد بالاتر و دوره‌ی تعویض بیشتر

E6 مشخصات یورو 4 SAPS پایین برای وسایط نقلیه با DPF.

دیزل‌ها با SAPS پایین (خاکستر سولفاته، فسفر، سولفور):

در موتورهای دیزلی با یک فیلتر ذرات دیزل) (DPF) یک واحد فیلتر در اگزوز که ذرات دوده‌ی میکروسکوپی را می‌گیرد(. روغن‌های دیزلی معمولی مورد استفاده در موتورهایی که DPF دارند می‌توانند باعث شوند که فیلتر با خاکستر مسدود شود.

C1 مقدار پایین 0.5% ) SAPS خاکستر) بازده‌ی سوخت؛

C2 مقدار متوسط SAPS ( 0.8% خاکستر) مصرف مقرون به صرفه‌ی سوخت، عملکرد؛

C3 مقدار متوسط SAPS  ( %0.8 خاکستر).

آیا نیازی به اضافه کردن مکمل روغن موتور است؟

اکثر شرکت‌های تولید کننده روغن موتور برای سبقت گرفتن از رقبای خود با اضافه کردن مکمل‌های ویژه به روغن موتور‌های تولیدی خود توانسته‌اند کارایی این محصول را بالا ببرند. بنابراین اگر شما از روغن موتور با کیفیتی استفاده می‌کنید نیازی به افزودن مکمل روغن موتور نیست. البته بعضی از مکمل‌ها به طور ویژه برای رفع عیوب تولید شده اند. به عنوان مثال مکمل روغن موتور نانو پروتک برای محافظت و جلوگیری از نشت روغن موتور تولید شده است. در صورتی که خودرو نشتی روغن موتور داشته باشد، استفاده از مکمل روغن موتور می‌تواند تا حد زیادی مشکل را برطرف کند.

برندهای معتبر روغن موتور

از شرکت‌های شناخته‌شده‌ی تولیدکننده‌ی روغن موتور می‌توان به شرکت‌های ادینول، تاپ وان، توتال، کاسترول، الف، شل و لیکومولی اشاره کرد. همچنین در بین برند‌های ایرانی در زمینه تولید روغن موتور، شرکت بهران با تولید روغن با کیفیت توانسته است رقیب محصولات خارجی در بازار ایران باشد.

نکاتی در مورد روغن موتور

•هیچ‌گاه نباید از ترکیب چند روغن موتور با یکدیگر استفاده کرد.

•پس از روشن کردن خودرو، بلافاصله حرکت نکنید و زمانی ۲۰ ثانیه‌ای برای روانکاری روغن (همان گرم شدن خودرو) در نظر بگیرید.

•بهتر است از افزودنی‌ها برای روغن موتور استفاده نکنید مگر اینکه از سازگاری کامل آن با روغن موتور اطمینان حاصل کنید.

•هرگز از روغنی که بیش از سه سال از تاریخ تولید آن می‌گذرد استفاده نکنید.

•درصورتی‌که روغن موتور سیاه نشود نشانه‌ی مرغوبیت آن نیست بلکه عدم قابلیت آن در جذب ذرات و آلودگی‌ها را نشان می‌دهد و بهتر است عوض شود.

•نوع روغن موتور (معدنی، سنتتیک، نیمه سنتتیک) را باید با توجه به دفترچه‌ی راهنمای خودرو یا برچسب محفظه‌ی موتور انتخاب نمود.

•در انتخاب روغن موتور باید شرایط آب‌وهوایی را حتما مد نظر قرار داد.