روغن ترمز (Brake Fluids)

اکثر مایعاتی که رانندگان با آن سر و کار دارند شامل روغن موتور، آب رادیاتور و نهایتاً آب مخزن رادیاتور است. در واقع کمتر راننده‌ای است که در این مدت بخواهد با مایعی مثل روغن ترمز سر و کار داشته باشد. حتی برخی تصور می‌کنند که روغن ترمز را نباید هیچ‌گاه تعویض کرد. شاید اگر مالکان خودروها میزان اهمیت این بخش را می دانستند، هر روز آن را بررسی می کردند.

اغلب کارخانه‌های خودروسازی توصیه می‌کنند هر دو سال یک بار و یا به‌عبارتی هر 50 هزار کیلومتر یک بار روغن ترمز تعویض شود.

روغن ترمز چیست؟

روغن ترمز را خیلی هم نمی‌توان یک روغن به حساب آورد زیرا روغن ترمز مایعی است که از نظر شیمیایی باید آن را جز سیالات هیدرولیکی قرار داد؛ یعنی مایعاتی که تحت فشار کار می‌کنند و برای به حرکت درآوردن قطعات مکانیکی از آن‌ها استفاده می‌شود و برخلاف دیگر روان‌کارهای موجود در خودرو برای سهولت در تماس بین دو فلز کاربردی ندارد. روغن ترمز باعث انتقال فشار هیدرولیکی از پمپ ترمز به سیلندر ترمز می شود که در نهایت موجب فشار لنت ترمز بر دیسک یا کاسه ترمز می شود.

سیستم ایستایی خودروها از چرخ‌ها شروع می شود. همان‌جایی که موجب حرکت اولیه می‌شوند. فشار پای انسان نمی تواند یک سازه 1200 کیلوگرمی به اسم خودرو را با سرعت 80 کیلومتربرساعت متوقف کند.بنابراین برای تبدیل میزان فشار پای راننده به میزان اصطکاک بین لنت و دیسک ترمز می‌بایست ساز و کار پیچیده‌ای در نظر گرفته شود. از طریق مستقیم و به‌صورت مکانیکی عملاً چنین چیزی امکان‌پذیر نیست. طبق فرمول F=M.A هیچ کسی نمی‌تواند نیرویی به اندازه ی شتاب ضربدر جرم خودرو، برای توقف آن وارد کند. این فرآیند را باید از طریق لوله‌های واسط انجام داد. چیزی حدود یک قرن پیش عملیات ترمزگیری با کابل و بازوهای مکانیکی انجام می‌شد و ترمزگیری در خودروهای اولیه آن‌قدرها هم قابل اطمینان نبود. بعد از انقلاب صنعتی و دوره نوگرایی خودروها، مهندسان دریافتند که می‌توان از سیالات هیدرولیکی به‌عنوان یک راهکار برای عملیات ترمزگیری بهره گرفت. به این صورت که فرد با فشردن پدال ترمز مایعات موجود در لوله‌های مخصوص را به سمت قطعات مربوطه هدایت می کند و در نهایت خودرو متوقف و یا از سرعت آن کم می شود.

انواع روغن ترمز:

​ دو نوع اصلی وجود دارد:

 مبتنی بر گلیکول:

معمولاً در وسایل نقلیه با سیستم‌های ترمز ضد قفل (ABS) به کار می‌روند.

بر پایه سیلیکون:

فقط در اتومبیل های بدون تکنولوژی ABS به کار میروند.​

​ویژگی های روغن ترمز:

روغن ترمز در فشار و حرارت بالا فعالیت می‌کند پس ویژگی تراکم‌پذیری را نباید داشته باشد. به معنی ساده‌تر چگالی این مایعات نباید از چیزی که هست چگال تر و غلیظ تر شود. فشرده‌تر شدن روغن ترمز به هر اندازه نه‌تنها کل فرآیند را با مشکل روبه‌رو می‌کند بلکه خطرات جدی را نیز به دنبال دارد.

روغن ترمزها باید در مقابل تشکیل حباب مقاوم باشند. تشکیل حباب هوا خلوص آن را دستخوش تغییر قرار می‌دهد و باعث تغییر شکل و تراکم می‌شود. نقطه جوش این مایعات بسیار بالاست. نه فقط به خاطر تحمل حرارتی آن‌ها بلکه به دلیل جلوگیری از تبخیر شدن‌شان. به همین دلیل است که مخزن روغن ترمز هم به لحاظ شکل و هم به لحاظ متریال با سایر قطعات محفظه پیشرانه متفاوت است. در ضمن این سیال بیش از اندازه دوست دارد که با آب ترکیب شود. در صورت بروز چنین اتفاقی نقطه جوش آن به‌سرعت پایین می‌آید. از سویی دیگر به‌دلیل ترکیبات گلیکول‌اتری آن‌ها، خواص اسیدی‌شان بالاست. به همین خاطر است که نسبت به برخورد آن با رنگ خودرو هشدار داده می‌شود.

دلیل اینکه این سیال را جز روغن ها به شمار می آورند این است که روغن ترمز نیز مانند روغن موتور باید دارای حد ویژه‌ای از ویسکوزیته (غلظت و یا گرانروی) به‌منظور حرکت در لوله‌های رابط باشد.

روغن ترمز های موجود در بازار ایران بیشتر بر اساس استاندارد DOT  است که مخفف  (Department of Transportation)  است. این استاندار توسط دپارتمان حمل و نقل امریکا مطرح شده است و عدد جلوی آن نشان دهنده میزان گرانروی آن است. نمونه اول DOT2‌ است که نقطه جوش خشک آن 190 درجه سانتی‌گراد است. بعدی DOT3 با نقطه جوش 205 درجه است. سپس DOT4 را با نقطه جوش 230 درجه داریم. درجه بعدی DOT5 با 260 درجه سانتی‌گراد است. البته نمونه آخر به یک زیرمجموعه DOT5.1 نیز تقسیم می‌شود که ترکیب آن متفاوت بوده و از متابورات ساخته شده است. الزاماً استفاده از روغن ترمز با دات بالاتر به معنی بهتر بودن آن نیست. روغن ترمز های DOT3 ، DOT4 و DOT 5.1 از نوع پایه گلیکول هستند و از پر‌مصرف‌ترین روغن ترمز‌ها‌ در بین خودرو‌های سواری شناخته می‌شوند. روغن ترمز DOT 3 زرد‌رنگ بوده و این در حالی است که روغن ترمز DOT 4 آبی‌رنگ است و از آنجایی که سیستم‌های ترمز خودرو‌ها متناسب با یک روغن ترمز طراحی شده است، نمی‌توان از یکی به جای دیگری استفاده کرد و از همه مهم‌تر اینکه نباید این دو نوع روغن ترمز را در یک سیستم ترمز با هم مخلوط کرد. خودروها بر حسب وزن، کلاس بدنه، نوع پیشرانه و سیستم انتقال قدرت‌شان از روغن‌های مختلفی استفاده می‌کنند.

جدول مشخصات فنی روغن ترمز

آیا نیاز به تعویض روغن ترمز را داریم؟

در طول زمان، روغن ترمز می‌تواند رطوبت را از هوا جذب کند که باعث می‌شود کاربرد سیال پائین بیاید و به درستی کار نکند. (البته جذب رطوبت توسط روغن طبیعی است و برای این منظور ساخته شده است؛ چرا که جذب رطوبت باعث می‌شود که اجزای سیستم ترمز سالم مانده و دچار پوسیدگی نشود).

به همین دلیل تخلیه دوره‌ای روغن ترمز خودرو و جایگزینی آن با سیال جدید برای اطمینان از عملکرد مناسب روغن اهمیت دارد.

میانگین دمای جوش مایع ترمز پس از سه سال کارکرد، به دلیل جذب رطوبت، تا حد خطرناکی پایین می‌آید. بسیاری از کارشناسان بر تعویض مایع ترمز هر یک یا دو سال یک بار بر حسب شرایط کارکرد خودرو تاکید دارند منطق آن‌ها بر پایه این واقعیت است که مایع ترمز با پایه گلیکولی، رطوبت واردشده به سیستم را جذب می‌کند و مایع ترمزی که رطوبت را جذب کرده باشد باعث ایجاد ترک‌های میکروسکوپی در سیستم ترمز و نهایتا نشتی و ورود هوا می‌شود. این مشکل در مناطق آب و هوایی مرطوب بیش‌تر مشهود است.

نشانه های خراب شدن یا کم بودن روغن ترمز

1.روشن شدن چراغ هشدار ترمز

یکی از راحت ترین راه ها برای فهمیدن مشکل در سیستم ترمز روشن شدن چراغ هشدار ترمز است. این چراغ معمولاً در زمانی که نیاز به تعویض یا اضافه کردن روغن ترمز دارید، روشن می‌شود.

2.سفت شدن پدال ترمز

اگر احساس می‌کنید که پدال ترمز شما سفت تر از قبل شده است، مقدار روغن ترمز کم بوده و باید مقداری روغن به محفظه اضافه کنید یا شاید محفظه نشتی دارد.

نشتی روغن ترمز خودرو دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد نظیر: لنت ترمز فرسوده، فرسوده شدن محفظه ی روغن موتور در اثر گرما.

3.مشکل در ترمز گرفتن

هنگامی که سطح روغن ترمز کاهش پیدا می‌کند، لنت های ترمز نیز نمی‌توانند درست کار کنند.

4.سر و صدای سیستم ترمز

اگر روغن ترمز را بررسی نکرده و به مقدار کافی روغن ترمز نداشته باشید، سبب می‌شود که سیستم ترمز شما پر سر و صدا شود. جدای از اینکه این امر آزاردهنده است، مشکلات بزرگ دیگر نیز به همراه خواهد داشت.

نکات ایمنی:

روغن ترمز مایعی سمی و خطرناک است و ممکن است باعث آسیب به رنگ بدنه شود. در صورت تماس با بدنه باید به سرعت شسته شود. حتما روغن ترمز را از دسترس کودکان دور نگه دارید و در صورت تعویض روغن ترمز، روغن ترمز قدیمی را در ظرفی بریزید و اجازه ندهید که محیط زیست آلوده شود.