روغن گیربکس (Automotive Gear Oil)

تعریف اصلی از سیستم انتقال قدرت (جعبه دنده):

جعبه دنده بخشی از یک وسیله نقلیه است که قدرت را از موتور به چرخ‌ها منتقل می‌کند و دارای دو نوع دستی و اتوماتیک می باشد. ​جعبه دنده دستی شامل مجموعه ای از دنده ها دور یک میله است.​  با فشردن کلاچ و تغییر دنده توسط راننده، چرخ دنده ها در جای مورد نظر قرار می گیرند.​ با رها کردن کلاچ، قدرت موتور به چرخ‌ها منتقل می‌شود. مقدار قدرت و یا گشتاور، به ​دنده انتخابی توسط راننده بستگی دارد.

در یک گیربکس اتوماتیک، دنده‌ها روی شفت چیده شده‌اند، اما دنده‌ها با تغییر فشار پدال گاز داخل ماشین تغییر می‌کنند. هنگامی که راننده روی پدال گاز فشار می‌دهد، دنده به طور خودکار بسته به سرعت تعویض می شود.

روغن گیربکس، روغن دنده یا واسکازین نیز نامیده می شود. واسکازین کلمه روسی روغن دنده (Gear oil) است.این روغن یک مایع لغزنده است که در نقش روان‌کننده برای بخش‌های متحرک در داخل گیربکس بکار می‌رود.​ همچنین در جعبه دنده اتوماتیک، این سیال به عنوان خنک‌کننده و یک سیال لزج عمل می کند.

به طور کلی به روغن مورد استفاده در جعبه دنده های اتوماتیک، روغن گیربکس و در جعبه دنده های دستی، روغن جعبه دنده یا واسکازین گفته می شود.

تفاوت اصلی این دو در غلظت و گرانراوی آنهاست که ناشی از تفاوت عملکرد در جعبه دنده دستی و اتوماتیک است.​ البته در بعضی مواقع میتوان از روغن گیربکس اتوماتیک در گیربکس دستی استفاده کرد، اما عکس آن امکان پذیر نیست.

ویژگی‌های روغن گیربگس دستی و اتوماتیک:

مقاومت در برابر حرارت های بالا

تمیز نگه داشتن قطعات داخلی گیربکس

قابلیت پراکنده شدن روغن و چسبیدن به سطوح

کنترل لجن و رسوبات در سیستم

ضد اکسیداسیون 

ضد خوردگی

محافظت از چرخ دنده خورشیدی، واشر‌ها و بوش

اصلاح کننده اصطکاک

محافظت از زنگ زدگی

مواد نگه دارنده فشار روغن گیربگس و کاهش دهنده آلودگی

جلوگیری از کاهش روغن گیربگس در لوله‌ها و شیار‌ها

بهبود دهنده گرانروی

کاهش نرخ تغییر ویسکوزیته در سرما و گرما

جلوگیری از تشکیل کف

نحوه تشخیص روغن گیربکس دستی و اتوماتیک:

برای تشخیص روغن گیربکس فقط کافی است بر روی جلد بطری حاوی روغن گیربکس نگاه کنید. برای روغن دنده یا همان روغن مخصوص گیربکس دستی بر روی بطری آن اصلاح MTF درج شده است که مخفف عبارت  manual transmission fluid است و برای روغن گیربکس اتوماتیک بر روی بطری عبارت ATF درج شده است که مخفف عبارتautomatic transmission fluid است. همچنین روغن گیربگس اتوماتیک بسیار رقیق تر از روغن گیربگس دستی است. 

تقسیم بندی روغن گیربکس بر اساس  استاندارد API:

این تقسیم بندی بر اساس کیفیت روغن است و از درجه بندی GL یا Gear Lubricant استفاده می کند که به 6 دسته تقسیم می شوند از GL-1 تا GL-6 که فقط دو تای آنها مورد استفاده قرار می گیرند و GL-1 , GL-2, GL-3 و  GL-6 از رده خارج هستند. تنها شاخص های  API-GL-4 و API-GL-5 استفاده می شوند. که نوع 5 دارای کیفیت بالاتری است و تعویض دنده در آن کمی بهتر انجام می شود.

 :API-GL-4 روغن‌دنده‌هايی با اين سطح کيفيت در محور‌هايی با دنده‌ي هيپوئيد و دنده‌هاي مخروطي مارپيچ که شرايط عملکرد نسبتاً سختي از نظر سرعت و بار دارند، استفاده می‌شود. اين روغن‌ها میتوانند در سيستم‌های انتقال‌دهنده‌ی دستی و ميل کاردان به‌کار روند.

API-GL-5: روغن‌دنده‌هایی با اين سطح کيفيت در دنده‌ها به‌ ويژه دنده‌های هيپوئيد و در محور‌هایی که تحت شرايط عملکرد سرعت بالا، بار ناگهاني يا سرعت پايين و گشتاور بالا قرار مي‌گيرند، استفاده می شوند.

 :MT -1 این نوع روغن برای گیربکس های دستی در شرایط کاری سخت مورد استفاده قرار می گیرند. پایداری زیادی در دمای بالا دارند و با آلیاژهای مسی سازگارتر هستند. این نوع روغن معمولاً در گیربکس های دستی بدون سنکرونازیون برای وسایل نقلیه سنگین مانند اتوبوس ها و کامیون ها استفاده می شود.

تقسیم بندی روغن گیربکس بر اساس استاندارد SAE:

این تقسیم بندی بر اساس میزان گرانروی روغن گیربکس در شرایط آب و هوایی مختلف است. مثلا برای روغن گیربکس دستی شاخص SAE می تواند 80-W75 و شاخص API به صورت GL-4 باشد.

استانداردهای که توسط کارخانه های سازنده برای روغن های ATF درنظر گرفته شده:

DEXRON:

این استاندارد به طور خاص برای خودرو‌های ساخت جنرال موتورز تدوین شده است. اما بسیاری از کارخانه‌های اروپای از همین استاندارد برای روغن گیربگس‌های اتوماتیک برای خودرو‌های خود استفاده می‌کنند. از DEXRON-III می‌توانید بجای DEXRON-IIE or DEXRON-II استفاده کنید ولی عکس آن صادق نیست. از دیگر استانداردهای دکسرون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

 DEXRON-II, IID and IIE

 DEXRON-III

DEXRON III G

 DEXRON III H

 DEXRON-VI

MERCON:

بیشتر خودروهای ساخت فورد که در بین سال‌های 1980 تا 1999 تولید شده‌اند از استاندارد مکرون در      ATF استفاده می‌کنند. به طور معمول روغن گیربگس‌های که دارای استاندارد DEXRON-III است دارای استاندارد مکرون می‌باشند. این استاندارد با استاندارد Type F سازگار نیست. از سال 2007 به بعد خودروهایی که روغن گیربگس اتوماتیک با استاندارد MERCON را استفاده می‌کردند باید از Mercon  V استفاده کنند.

از دیگر استانداردهای مکرون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

Mercon V

Mercon LV

Mercon SP

Mercon CVT

روغن مطابق با استاندارد های M2C33 -F,-G نباید با هیچ روغن دیگری که در استاندارد فورد مشخص شده است مخلوط شود.

Type F:

این استاندارد به طور خاص برای خودروهای ساخت فورد قبل ازسال 1977 و البته برخی دیگر از خودروها بین 1997 تا 1981 معرفی شده است. استاندارد Type F با استاندارد MERCON سازگار نیست.

دیگر استانداردهای مهم روغن گیربگس اتوماتیک:

Allison C-4

Caterpillar TO-4

Chrysler Mopar ATF +4

MAN type 339.X

Mercedes-Benz 236.X

Voith H55.63.35.XX

Voith H55.63.36.XX

Mitsubishi Diamond SP-II and SP-III

VW part No.

ZF TE-ML XXZ

Audi

BMW 

Honda ATF-Z1

Jaguar JLM 20238

Kia SP-II and SP-III

Mazda Type T-IV

Nissan Matic C

Nissan Matic D

Nissan Matic J

Nissan Matic K

Toyota Types T, T-II and T-III

Toyota Type T-IV

Toyota Type T-V

Toyota WS

Volvo Automatic Transmission Fluid

Volkswagen

Mercedes-Benz Sheet 236.2

تعویض روغن گیربکس:

یکی از دلایلی که باید روغن گیربکس اتوماتیک را عوض کرد وجود براده درون روغن است براده های ریزی که درون روغن قرار دارند می توانند وارد مجراهای روغن کاری شده و مانع روغن کاری صحیح شود و به مرور زمان به قطعات دیگر گیربکس آسیب وارد می شود. این قطعات می‌تواند شامل سوپاپ ها و خود دنده ها شوند به همین خاطر در هنگام سرویس خودرو باید روغن گیربکس چک شود و در صورتی که درون آن براده باشد باید روغن را تعویض کرد. گاهی اوقات روغن‌گیربکس توسط براده ها و جرم ها آنقدر کثیف می شود که لازم است بعد از تخلیه روغن، داخل گیربکس را با دستگاه مخصوص شست و شو داد و سپس روغن گیربکس نو را داخل گیربکس ریخت.

زمان تعویض روغن گیربکس معمولاً در دفترچه راهنمای خودرو مشخص شده است اما معمولاً این عدد برای خودروها حدود ۵۰ یا ۶۰ هزار کیلومتر است و بالاترین عدد حدود ۱۶۰ هزار کیلومتر است. البته در صورتی که احساس کنید گیربکس شما لرزش دارد و تعویض دنده را با ضربه انجام می‌دهد نیز باید خودروی خود را به یک مکانیک ماهر نشان دهید تا روغن و فیلتر آن را چک کنند چون نوع رانندگی و شرایط دیگر نیز می‌تواند بر روی کیفیت روغن گیربکس تاثیر منفی بگذارد و شاید نیاز باشد تا روغن را زودتر از زمان مشخص شده توسط سازنده تعویض کنید.

علائم تعویض روغن دنده:

باید رنگ روغن را بررسی نمود. زمانی که رنگ روغن نزدیک به قهوه ای شد زمان تعویض رسیده است. واسکازین در حالت اولیه به رنگ قرمز است. سپس از طریق بررسی بو و غلظت روغن نشتی می توان زمان تعویض را تشخیص داد. زمانی که واسکازین نیاز به تعویض پیدا میکند، بوی آن تغییر کرده و بیشتر بوی روغن سوخته می دهد. نکته دیگر این است که در محل پارک خودرو اگر مقدار زیادی مایع چرب قرمز رنگ ریخته باشد به این معناست که خودرو مشکل نشت روغن گیربکس پیدا کرده است.